Evli çiftler ekonomik durumlarına göre iyi bakabileceği yetiştirebileceği çocuk sayısına kendisi karar verirler. Ama gebeliğin istenmediği durumlarda cerrahi bir müdahale olan kürtaj la muhattap olmamak için etkili bir doğum kontrol yöntemi uygulamaları gerekir. Günümüzde uygulanmakta olan gebelikten korunma yöntemleri şunlardır :
- DOĞUM KONTROL HAPLARI (OKS)
Doğum kontrol hapları, vücuttaki östrojen ve progesteron hormonları ile benzer yapıda ve düşük düzeyde hormon içerir. Doğru kullanıldığında gebelikten koruma oranı % 99,9dur. Gebelikten korunmak amacı ile doğurganlık çağından itibaren kullanılabileceği gibi genç kızlar da bazen adetlerin düzenli ve ağrısız olması, yumurtalık kistleri nin tedavisi, düzensiz uterus kanamlarının tedavisi içinde kulanılabilir. Kullanımı çok kolaydır. Her gün 1 tablet düzenli olarak alınmalıdır. Hap kullanmaya adetin birinci günü başlaması önerilir. Fakat ilk 3 gün içinde de başlanabilir.İlacı hergün aynı saatte alın. Bir gün unutursanız ertesigün iki tane birden alın ve devam edin , eğer iki gün unutursanız ek koruma sağlayın çünkü koruyuculuk azalır. Koruyuculuk ilk kutudan itibaren düzenli kulanıldığında vardır. Kutuyu bitirdiğinizde 7 gün ara verin ve diğer kutuya başlayın.Bir sonraki kutuya geçmek için adetinizin başalmasını beklemeyin. İlacı kullanırken 7 gün ara verdiğinizde adet olursunuz, adet miktarı ve süresi normal adetlerinizden az ve kısadır. Genellikle bir kutunun son tabletini aldıktan 3-4 gün sonra kanamanız başlar.Yeni geliştirilmiş 28 tablet içeren kutularda, ara vermeden ikinci kutuya başlamanız gerekmektedir.
DOĞUM KONTROL HAPI GEBELİKTEN NASIL KORUR?
- Yumurtlamayı engeller.
- Rahim ağzı akıntısının koyulaşmasını sağlar, böylece spermler rahim ağzından içeri geçemez
- Rahim içi dokusunu incelterek döllenmiş yumurtanın yerleşmesini engeller.
DOĞUM KONTROL HAPINI KİMLER KULLANABİLİR:
- Etkili bir korunma yöntemi isteyenler
- Adet kanamaları fazla miktarda, düzensiz, ve/veya adetleri aşırı ağrılı olanlar
- Premenstrüel sendrom dediğimiz adet öncesi gerginlik sendromu yaşayanlar
- Ayrıca dış gebelik geçiren ve RİA kullanması sakıncalı olan kişiler için özellikle uygun bir yöntemdir
- Yumurtalık kistleri, endometriozis hastalığında
DOĞUM KONTROL HAPINI KİMLER KULLANAMAZ :
- 35 yaş üzerinde olup günde 20 den fazla sigara içenler
- Damar sertliği, damar tıkanıklığı, yüksek tansiyonu olanlar
- Migreni ve epilepsisi olanlar
- Şeker hastalığı, aşırı şişman olanlar felç geçirenler
- Sarılık ve karaciğer hastalığı geçirenler
- Meme kanseri tanısı ve şüphesi olanlar
- Daha önce ağır depresyon geçirenler
DOĞUM KONTROL HAPLARI AŞAĞIDAKİ RAHATSIZLIKLARDA DA KULANILABİLİR:
- Dış gebelik geçirmişlerde etkin koruma sağlar
- Adet kanamalarının miktarını ve süresini azaltacağından kanaması fazla ve anemik kişilerde yarar sağlar.
- Premenstruel sendrom olarakta bilinen adet ve adet öncesi dönemin olumsuz fiziksel ve psikolojik etkilerini azaltır
- Tüylenmeyi azaltır,kıl büyümesini geciktirir. Polikistik over ve hirsutizm de kullanılır.
- Adetleri düzenler, adet ağrılarını azaltır ya da geçirir
- Ciltteki yağlanmayı önleyerek cildin iyi görünmesini sağlar ve sivilce oluşumunu engeller
- Çoğu kadında gebelik korkusu yok olduğu için cinsel istek artar
- Memenin iyi huylu hastalıkları ve adet dönemlerindeki meme ağrılarını azaltır .
- Yumurtalık, rahim içi dokusu kanseri riskini 5 yıl ve daha uzun süre kullananlarda azaltır.
DOĞUM KONTROL HAPI KULLANIRKEN AŞAĞIDAKİ BULGULAR SİZDE VAR İSE DOKTORUNUZA BAŞVURUN :
- Şiddetli baş ağrısı ve migren nöbetlerinde artış
- Bulanık görme ve görme bozukluğunda
- Şiddetli bacak ağrılarında
- Göğüs ağrısı ve solunum bozukluğunda
- Ani sarılıkta
- Memede kitle görüldüğünde
2. RAHİM İÇİ ARAÇLAR(NORMAL VE HORMONLU RİA. LAR)
Halk arasında spiral olarak bilinir. Plastikten yapılmıştır. Bazılarının çevresinde bakır, altın, gümüş metaller sarılıdır. Son yıllarda çevresine progesteron hormonu sarılan spiraller de kullanılmaktadır. Koruma süresi cinsine göre 5 ila 10 yıl arasında değişmektedir. Spirali her 5 yılda bir değiştirmek ve bu arada rahmi bir kaç ay dinlendirmek gerekir hemen takmamak ve ara vermek en ideal olanıdır.
RAHİM İÇİ ARAÇLARIN ÖZELLİKLERİ:
- Sperm hücresinin rahime ve tüplere ulaşmasını, böylece yumurtanın döllenmesini engeller
- Çevresine sarılı metaller spermleri öldürücü etkisi de vardır.
- Takıldığı andan itibaren korur. RIA % 85- 90 korur
- Uzun süreli ve etkili koruma isteyenler ve günlük hap yöntemi istemeyenler için idealdir.
- Emziren kadınlar için idealdir. Emzirmeyi etkilemez
- Araç çıkarıldıktan sonra geri dönüş çabuktur. Çıkarıldığı ilk aydan sonra gebe kalınabilir
- Adet miktarında artma, süresinde uzama, ara kanamalar meydana gelebilir.Bu şikayetler 3 aydan sonra azalır. 3 aylık bu döneme alışma süreci diyoruz. 3 aydan sonra kanama şikayetleri devam ederse RİA çıkarılmalıdır
- Bel ve kasıkta hafif ağrı, kramplara sebep olabilir
- RİA takılı iken gebelik olabilir. Bunların % 1- 3 de dış gebelik görülür. Daha önce dış gebelik öyküsü olanlar RIA taktırmamalıdır.
- Vajinal enfeksiyonlara yatkınlık artar. Vajinal akıntılar sık görülür, bu akıntılar tedavi sonrası kısa bir süre sonra tekrarlayabilir. Bu nedenle doğum yapmamış kadınlarda ilk seçenek olmamalıdır.
- RİA uygulandıktan sonra 24 saat ilişkiye girilmemelidir.
RAHİM İÇİ ARAÇLAR NE ZAMAN TAKILIR :
- Adet kanaması esnasında ,adet kanaması var iken rahim ağzı açık olduğundan kolay uygulanır, takma sırasındaki ağrı ve kanama adet kanaması ve ağrısı ile kompanse edildiği için endişe yaratmaz.
- Emzirme döneminde adet görmeyen hastalara yapılacak gebelik testinden sonra takılabilir.
- Normal doğumdan 48 saat sonra veya 6 hafta sonra, Sezaryenla doğumdan 8 hafta sonra takılabilir.
- Kürtaj ve düşükten hemen sonra veya 4 hafta sonra takılabilir.
- Spiralini yenisi ile değiştirmek isteyenlerde jinekolojik her hangi bir problem yoksa 1-2 ay dinlendirilmeli ,bu arada geçici olarak diğer kontrol yöntemleri uygulanabilir.Yeni adetinde ria yeniden takılabilinir.
Rahim içi araç kontrol muayenesi; uygulandıktan sonraki ilk adetin bitiminde ve şikayeti yoksa 1 sene sonra yapılmalıdır.
Rahim içi araç takılan kişide şu bulgular var ise doktora başvurulmalıdır:
- Adet gecikmesi olduğunda , ektopik gebelik yönünden,
- Şiddetli karın ağrısı olduğunda,ektopik gebelik yada perforasyon yönünden,
- Cinsel ilişkide ağrı oluyorsa, anormal, kokulu akıntı varsa yerinden kaymış ria yönünden,
- RİA’ nın düştüğünden şüphe ediliyorsa,ele gelmiyorsa
- Aşırı kanama varsa hemen bir doktora başvurunuz.
3- GELENEKSEL YÖNTEMLER
- TAKVİM HESABI: Çok düzenli adet gören, bilinçli kadınlarda bile gebe kalma riski çok fazladır. Adetleri 28 günde bir düzenli hastalarda adet başlangıcının 14.günü ve 14.günden önceki ve sonraki 3 gün riskli günlerdir.Yani adet başlangıcının 11 ile 17.günleri arası gebe kalınabilecek günlerdir.Bu günlerde ilişki olmaz ise koruculuğu olabilir.
- GERİ ÇEKME: Genellikle başarısız bir yöntemdir. İstenmeyen gebeliklerin çoğunda bu metod kullanılmıştır. Erkekte boşalmadan önce penisden bir sıvı gelir ve o sıvının içinde de spermler bulunur.Yani boşalma olmadan öncesi ön sıvılardan da rahatlıkla hamile kalınabilir. Ayrıca ilişki kalitesinide bozan bir yöntemdir, fakat ülkemizde bir haylide fazla uygulanmaktadır.
- VAJENİN YIKANMASI: Bu yöntem gebelikten korunmada hemen hemen etkisizdir. Çünkü spermler birkaç saniye içinde zaten rahime geçerler. Ayrıca vajeni yıkamak vajenin doğal flora ortamını bozduğundan vajinal enfeksiyonlara zemin hazırlar.
4- ACİL KONTRASEPSİYON YÖNTEMLERİ :
Ağızdan alınan'' Ertesi Gün Hapları'' ve'' RİA'' acil kontrasptif yöntemler olarak kullanılır. Bu yöntemler korunmasız ilişkiden sonra yada tecavüz olayından sonra ilk 72 saat içinde yapılmalı ve ne kadar erken yapılırsa o kadar etkin bir koruma sağlar.
Bu yöntemler acil durumlarda kullanılmalı, alışkanlık haline getirilmemelidir.Adet düzensizliği ve vajinal kanamalar yapabilir.
5- SPERM ÖLDÜRÜCÜ İLAÇLAR(SPERMİSİTLER)
Sprem öldürücü bu ilaçlar ilişkiden 10 dakika önce vajen içine uygulanır,koruyucu etkisi fazla değildir. Coit sonrası hemen vaginal duş yapılmamalıdır.
6- PREZERVATİF(KONDOM)
Halk arasında'' prezervatif'',''kondom'',''kılıf'' diye isimlendirilir. Coit sırasında erekte olmuş penise geçirilen genellikle kauçuktan yapılmış ince bir kılıftır.Prezervatif ayrıca cinsel yolla geçen hastalıklardan ( Genital siğil, hepatit, AİDS vb) da koruma özelliği vardır. Kondom spermlerin vajene girmesini engeller. Bazı kondomlar sperm öldürücü (spermisit )maddelerle kaplıdır. Bazıları ise kayganlaştırıcı özelliktedir.
Uzun süreli bir yöntem için uygun zamanı bekleyemeyen acil bir yönteme gereksinim duyanlar,birden fazla kişi ile cinsel ilişkide bulunanlar ve cinsel yolla bulaşan hastalık riski altında olanlar için idealdir.Kondomun vajen içinde kalması durumunda hemen doktora başvurmalı.Yırtılması durumunda da hemen bir spermisit veya ertesi gün hapı kullanılmalıdır.Çünkü koruyuculuk azalmış olur....
7- AYLIK VE 3 AYLIK İĞNELER
Ülkemizde aylık ve 3 aylık olarak bilenen iki ayrı doğum kontrol iğnesi vardır. Aylık olanı genellikle tercih edilendir. 3 aylık olanda uygulama sonrası 3 ay adet olamadığı için bazen ateş basması sıkıntı şikayetleri , adet düzensizlikleri olabiliyor ama aylık istemeyen uzun süreli kullanım için idealdir.Eğer kişide myom, kist ,ağrılı adet görme endometriosis var ise 3 aylık daha uygun olabilmektedir.Bu yöntemleri uygulayanlarda uygulama terk edildikten sonra ovulasyon tekrardan geri dönecektir ama bu geri dönüş özellikle 3 aylık yöntemi kullananlarda daha gecikmeli olur. Hormonal yöntem olduklarından Avantaj/Dezavantajları aynı doğum kontrol haplarınada olduğu gibidir.
8- STERİLİZASYON YÖNTEMLERİ
KADINDA TUBA LİGASYONU (TÜPLERİN BAĞLANMASI ) :
Spermler rahimden geçerek Tuba uterina ( fallop tüpleri ) lara ulaşırlar . Burada yumurtayı döllerler, döllenmiş yumurta ortalama 5-7 gün içinde bu tuba uterina ( fallop tüpleri ) vasıtası ile rahime taşınır ve oraya yerleşir. Tüp ligasyonu işte bu transfer , geçiş yolunun cerrahi bir işlem ile kapatılması olayıdır. Genellikle sezaryen operasyonu esnasında uygulandığı gibi bir başka zamanda da mini laparatomi dediğimiz (3-5 cm lik kesi ile), yada laparaskopi ( kapalı ameliyat ) ile yapılır.
ERKEKTE VAZEKTOMİ : Erkekte spermleri taşıyan kanalın bağlanması işlemidir.
Bu işlem yapıldığında erkekte cinsel istek azalma, ereksiyon olamama, boşalamama gibi hiç bir problem ile karşılaşılmaz.